Hoe beeldvorming de leerkloof kan dichten: een internationale kijk

Studies tonen aan dat leerkrachten lagere verwachtingen hebben van de ‘onderwijsbaarheid’ van kwetsbare leerlingen. Die negatieve beeldvorming heeft een demotiverend effect op net die leerlingen die het meeste baat hebben bij kwaliteitsvol onderwijs. eNSPIRED zet in op inspiratie uit het Zuiden – waar kwetsbaarheid in de klas al jarenlang een uitdaging is – om leerkrachten gelijke onderwijskansen te verzekeren voor alle leerlingen.

Diversiteit in de klas

In november 2017 nodigde VVOB prof. Kwame Akyeampong (Centre for International Education, Sussex University (VK)) uit voor een gastcollege over de onmiskenbare rol van lerarenopleidingen en leerkrachten in het voorzien van kwaliteitsvol onderwijs voor kwetsbare leerlingen in het kader van het eNSPIRED-programma van VVOB.
 
De professor begon het college met een statement: Europese klassen diversifiëren aan een sneltempo in verschillende aspecten. Zo is de kloof in leeruitkomsten tussen eerste generatiemigranten en autochtone studenten heel breed, maar ook (en vooral) de economische, sociale en culturele status van leerlingen is de motor van dat verschil. Leerkrachten voelen zich onvoldoende voorbereid om aan deze uitdaging het hoofd te bieden.
 
In dat kader stond prof. Akyeampong tijdens zijn gastcollege lang stil bij de beeldvorming van leerkrachten en impact daarvan op leerlingen. Internationale studies tonen namelijk aan dat leerkrachten lagere verwachtingen hebben ten aanzien van de ‘onderwijsbaarheid’ van kwetsbare leerlingen.
 

De leerkracht doet ertoe

Dat is nefast. Lagere leerkrachtenverwachtingen kunnen ertoe leiden dat leerlingen pessimistischer worden, en in sterkere mate het gevoel hebben dat ze geen controle hebben over hun eigen succes. Dit fenomeen is ook bekend als het Pygmalion-effect, een soort van self-fulfilling prophecy bij kansarme leerlingen.
 
Maar wat moeten we hier nu mee? We lijken gevangen in een vicieuze cirkel: leerlingen die opgroeien in een sociaaleconomisch slechte situatie doen het slechter op school, waardoor hun kansen op goed werk verminderen, waardoor ze de thuissituatie voor hun eigen kinderen ook niet kunnen verbeteren.
 
Professor Akyeampong ziet een grote rol weggelegd voor lerarenopleidingen in het dichten van die kloof:
 
“We moeten niet alleen focussen op specifieke lessen of op de pedagogische en vakdidactische vaardigheden van toekomstige leerkrachten. We moeten inzetten op een brede aanpak in de lerarenopleiding, met een visie op hoe we studentleerkrachten gaan leren lesgeven met als doel de leerkloof te dichten.”
 
Heel belangrijk in die brede aanpak zijn de verwachtingen die leerkrachten hebben van hun leerlingen, omwille van het bovengenoemd Pygmalioneffect.
 
“Ik pleit ervoor dat alle leerkrachten de vaardigheden verwerven om het leerpotentieel en de leeruitkomsten voor alle studenten te maximaliseren. Dit mag niet gezien worden als een expertiseveld weggelegd voor maar een handjevol leerkrachten.”
 

Internationale onderwijsdialoog

Werken aan beeldvorming bij (toekomstige) leerkrachten biedt een antwoord op deze onderwijsuitdaging. Een dialoog over onderwijs met peers in andere continenten en samen andere onderwijscontexten en -praktijken verkennen, helpt om een positieve beeldvorming te ontwikkelen.
 
VVOB slaat als internationale onderwijsorganisatie de brug tussen Vlaamse docenten, studenten, pedagogisch begeleiders en leerkrachten en hun collega’s in andere werelddelen. We linken de uitdagingen ervaren door het Vlaams onderwijsveld met inspirerende praktijken uit het Zuiden.
 
Een studie* over docenten- en studentenmobiliteit toonde aan dat internationale ontmoetingen leiden tot een positievere beeldvorming ten aanzien van wie ‘anders’ is, en tot een betere multiperspectiviteit bij de Vlaamse lerarenopleiders, student-leerkrachten en pedagogisch begeleiders. Ze hebben ook minder vooroordelen en gaan diversiteit meer als norm zien. Om het met de woorden van een VVOB-partner te zeggen:
 
“Wat vreemd is, wordt vriend door te ontmoeten en door samen te zoeken naar oplossingen voor uitdagingen in onderwijs en de wereld. Zo bouwen we samen aan inclusief, kwaliteitsvol en duurzaam onderwijs.”
 

eNSPIRED.net

Het aanbod van VVOB geeft de mogelijkheid de hele cirkel van beeldvorming te doorlopen. Via beeldende verhalen op de website www.enspired.net dompelen onderwijspractitioners zich onder in een onderwijscontext en worden ze geraakt door verhalen van kinderen en leerkrachten in het Zuiden.
 
Jaarlijks worden over het thema van gelijke onderwijskansen ook gastcolleges met internationale onderzoekers georganiseerd die (nieuwe) internationale kennis, concepten en inzichten brengen over allerhande thema’s van ongelijkheid in onderwijs. Het bezoek van professor Akyeampong is daar een eerste succesverhaal van.
 
Last but not least nodigt VVOB jaarlijks een delegatie onderwijsmensen uit partnerlanden van VVOB uit om ervaringen en expertise te delen. Daarbij wordt maximaal ingezet op interactieve dialoog die aanzet to kritische relflectie over het eigen handelen. In 2018 was een delegatie uit Zambia en een uit Suriname op bezoek in Brussel om het met Vlaamse (student)leerkrachten, lerarenopleiders en pedagogisch begeleiders te hebben over kansarmoede in het onderwijs.
 

Wereldwijde onderwijsuitdagingen

Vlaanderen is geen bubbel. Wereldwijd kampen we met dezelfde onderwijsuitdagingen. De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen werden in 2015 ook in die logica geformuleerd.
 
Er valt wereldwijd dus heel wat te ontdekken op het vlak van onderwijs en gelijke kansen. Zo leeft in de partnerlanden van VVOB veel sterker het idee dat onderwijs een emancipatorische motor is voor opwaartse sociale mobiliteit. Leerkrachten in Zambia, bijvoorbeeld, zijn zelf het product van goed onderwijs. Die groeiden in veel gevallen zelf op in een kwetsbare situatie, en zijn zich uit eigen ervaring heel bewust van hun cruciale rol in de levensloop van leerlingen.
 
Dit is maar een van de voorbeelden die inspirerend kan zijn voor gelijke onderwijskansen in Vlaanderen. Een open blik inspireert ons om diversiteit in de klas aan te wenden als een positief middel om tot leren te komen.

* 'De invloed van leerervaringen met het Zuiden op omgaan met diversiteit in de lerarenopleidingen’, Griet Vandeburie, Universiteit Gent
 

Kleine Kinderen, Grote Kansen 

Dit artikel kwam tot stand binnen het project ‘Kleine Kinderen, Grote Kansen’ (2016-2018) met als doel kinderarmoede aan te pakken door sterke leerkrachten op te leiden. Veertien lerarenopleidingen kleuteronderwijs kwamen samen in Lerende Netwerken en Professionele Leergemeenschappen om van elkaar te leren, onderzoeksresultaten en praktijkervaringen te delen en de vertaalslag naar de opleiding te maken. In de Lerende Netwerken werden ze hierin ondersteund door de pedagogische begeleidingsdiensten en externe partners waaronder VVOB met expertise in onder andere armoede, kinderrechten en beeldvorming. Klasse zorgde voor ondersteuning door materiaal en filmmateriaal uit te werken dat een breed onderwijsveld rond deze thema’s moet mobiliseren. Het resultaat van dit project vind je op de website www.grotekansen.be.