Ubuntu als sleutel tot wereldburgerschap: “Zonder Ubuntu vergeten we wat ons écht menselijk maakt.”

Hoe maak je onderwijs niet alleen gericht op kennis, maar ook op gemeenschapszin en wereldburgerschap? Chilipo Gunda, senior teacher aan Saint Andrews International High School (SAIntS) in Malawi, pleit voor een aanpak die geworteld is in de Afrikaanse filosofie van Ubuntu. In een land met sterke koloniale invloeden zet hij zich in om het curriculum te contextualiseren en leerlingen te leren denken als wereldburgers. “Zonder Ubuntu vergeten we wat ons écht menselijk maakt,” zegt hij. In dit interview deelt Chilipo zijn visie op de impact van onderwijs, gemeenschapszin en de balans tussen technologie en menselijke waarden.
Malawi, dat tot 1964 een Britse kolonie was, draagt nog steeds de sporen van die geschiedenis, vooral in het onderwijs. Het onderwijssysteem is grotendeels gebaseerd op het Britse model. Toen Chilipo negen jaar geleden begon te les te geven op SAIntS, viel hem op dat het curriculum nauwelijks aansloot bij de Malawische samenleving. “Het lesmateriaal was erg Brits. Rivieren werden uitgelegd aan de hand van de Theems, een rivier waar veel van onze leerlingen nog nooit van hadden gehoord. Er was geen link met hun eigen leefwereld.”

Inmiddels is het curriculum van de school erg veranderd. “We hebben de leerstof kunnen contextualiseren. Leerlingen krijgen nog steeds buitenlandse voorbeelden door ons internationale karakter, maar ze leren nu ook universele problemen herkennen in hun eigen omgeving. Als ze bijvoorbeeld watervervuiling bestuderen, begrijpen ze dat het niet alleen over een rivier in Europa gaat, maar ook over de rivier die ze elke dag passeren. Zo ontwikkelen ze de vaardigheden om lokale oplossingen voor mondiale problemen te bedenken.”

Ubuntu

Deze aanpak komt niet vanzelf. SAIntS zet al jaren actief in op de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling en de waarden van Ubuntu. De Afrikaanse filosofie Ubuntu, wat vertaald kan worden naar ‘ik ben, omdat wij zijn’, draait om verbondenheid en gemeenschapszin: wie ben je in relatie tot je gemeenschap? Wat is jouw impact op je omgeving?

“Onze school is gebouwd rond de Ubuntu-filosofie. Mijn functie is speciaal gecreëerd om te onderzoeken hoe de school en de gemeenschap beter kunnen samenwerken,” vertelt Chilipo. “We willen dat leerlingen beseffen dat ze deel uitmaken van een grotere groep, ongeacht waar ze zijn. We proberen hun manier van denken te veranderen. Zelfs als ze later naar het buitenland verhuizen, moeten ze eerst de gemeenschap begrijpen waarin ze zich bevinden.”
 

Wereldburgerschap

Door deze filosofie te omarmen, moedigt de school leerlingen aan om zich te ontwikkelen tot wereldburgers. “Na de coronapandemie merkten we dat leerlingen moeite hadden om zich met anderen te verbinden,” zegt Chilipo. “Hun wereldbeeld was kleiner geworden. We hoorden ook van leerlingen die naar het buitenland waren geweest, dat ze zich niet goed voorbereid voelden op een andere samenleving dan die in Malawi.”

Daarom zette SAIntS initiatieven op om het gemeenschapsgevoel te versterken. “We vinden het belangrijk dat onze leerlingen begrijpen welke rol ze spelen in hun omgeving. Ze zijn tenslotte niet alleen burgers van Malawi, maar ook wereldburgers.” Door projecten op te zetten waarin de leerlingen samen met de gemeenschap verantwoordelijkheid dragen, stimuleert de school hen na te denken over hun plek als individu binnen een groep.

Waterfiltering

Een van die projecten richtte zich op waterfiltering. Na de doortocht van cycloon Freddy in maart 2023 kreeg Malawi te maken met cholera-uitbraken door het gebrek aan schoon drinkwater. “We gaven een klas de opdracht om zich voor te stellen als WHO-onderzoekers en een oplossing te bedenken voor het vervuilde water,” zegt Chilipo. “Het was geweldig om te zien hoe gemotiveerd de leerlingen waren om praktische oplossingen te vinden.” In het laboratorium werden enkele prototypes van waterfilters getest. Hoewel het water niet volledig bacterievrij werd, lukte het wel om de schadelijke pathogenen eruit te filteren. “Het mooiste was dat de leerlingen hun ideeën konden presenteren aan de lokale chiefs en de gemeenschap.”

Ubuntu versus AI

Volgens Chilipo is Ubuntu belangrijker dan ooit, vooral nu technologie en sociale media steeds meer invloed hebben op ons dagelijks leven. “Ook in Malawi vervaagt de grens tussen online en offline. De menselijke connectie lijkt af te nemen. Ubuntu draait juist om menselijkheid en helpt ons om die connectie te behouden.”

Toch ziet Chilipo technologie niet als een bedreiging. “AI zal steeds meer taken overnemen, maar er zijn dingen die technologie nooit kan vervangen: zorgzaamheid, vertrouwen, verbondenheid. Die waarden zijn de kern van Ubuntu.”

De oplossing ligt volgens hem in de balans tussen technologie en Ubuntu. “Als we kinderen niet alleen technische vaardigheden aanleren, maar hen ook opvoeden tot goede mensen, geven we hen meer dan alleen de middelen om de wereld te verbeteren. We geven hen de waarden die nodig zijn om de juiste keuzes te maken. Zonder Ubuntu lopen we het risico dat mensen volledig op technologie vertrouwen en vergeten wat ons écht menselijk maakt.”
 

Ubuntu Education Hub

Naast zijn werk als leraar is Chilipo ook ambassadeur van de Ubuntu Education Hub, een organisatie die Afrikaanse onderwijzers ondersteunt in hun professionele groei, hen helpt netwerken en actief bijdraagt aan de dialoog over onderwijs in Afrika. “Er is steeds meer interesse voor de Ubuntu-aanpak in onderwijs, zowel binnen Afrika als wereldwijd. Maar we richten ons vooral op het samenbrengen van Afrikaanse onderwijzers om deze filosofie in de praktijk te brengen.”

Hoewel Ubuntu nog geen vast onderdeel is van de lerarenopleiding of het curriculum, is het diepgeworteld in de samenleving. “Dekolonisatie en dekoloniserend onderwijs winnen terrein in Afrika. Vóór de koloniale periode speelde Ubuntu een grotere rol in het onderwijs. Mijn grootouders leerden me al van kinds af aan over de filosofie. Vandaag klinkt steeds vaker de roep om deze waarden terug te brengen in het onderwijs.”

Ook schoolleiderschap is in Afrika nog een relatief nieuw concept. “Veel docenten groeien in die rol door ervaring, maar er is geen specifieke opleiding voor. Daarom droom ik ervan om de Ubuntu Education Hub uit te bouwen tot een platform dat schoolleiders adviseert en coacht.”