Afgelopen juni koos de adviesgroep van eNSPIRED om tijdens het academiejaar 2017-2018 te werken rond het thema ‘kwetsbare kinderen en jongeren’. Internationale studies blijven wijzen op de groeiende groep zwakpresteerders in Vlaanderen, die vaak opgroeien in sociaaleconomisch moeilijke thuissituaties. De wil om daar iets aan te doen leeft voelbaar in lerarenopleidingen en pedagogische begeleidingsdiensten. eNSPIRED biedt hen het komende jaar een platform om daarover onderling uit te wisselen, en met experts uit partnerlanden van VVOB.

PISA

In 2015 onderzocht de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) met haar Programme for International Student Assessment (PISA) hoe het zit met de wetenschappelijke geletterdheid, de wiskundige geletterdheid en de leesvaardigheid van 15-jarige leerlingen in 35 OESO-landen, waaronder Vlaanderen en Wallonië/Brussel, en 37 niet OESO-landen.

Over de hele lijn scoort Vlaanderen internationaal sterk – als we de gemiddelden aanhalen tenminste. Een zorgwekkende trend dringt zich namelijk op: de groep zwakpresteerders groeit tot 1 op 6 leerlingen, en de kloof tussen sterke en zwakke leerlingen is significant groter dan in andere OESO-landen.

De 5675 jongeren uit 175 scholen (ook buitengewone) die onderworpen werden aan de cognitieve testen moesten ook een vragenlijst invullen over onder andere hun thuissituatie. Daardoor konden bepaalde correlaties opgemerkt worden tussen een laag prestatieniveau en de migratie- en socio-economische achtergrond van de leerling in kwestie.

Wat blijkt? In België, veel meer dan in andere landen, bepaalt de sociaaleconomische achtergrond (meer dan de migratieachtergrond) nog altijd heel sterk de schoolprestaties. Dat was ook al een conclusie in voorgaande PISA-onderzoeken in ons land. De situatie is er dus niet op verbeterd.

Segregatie

De Université Libre de Bruxelles ging op vraag van de Koning Boudewijnstichting aan de slag met de resultaten van PISA 2015. Hun analyse spreekt van een ‘academische segregatie’ van het Belgische onderwijssysteem:

“Dat betekent dat de scholen in Vlaanderen en in de Federatie Wallonië-Brussel worden bezocht door een populatie met zeer homogene prestaties, waarbij de verschillen hoofdzakelijk te situeren zijn tussen de scholen. Deze segregatie is niet neutraal, aangezien ze een impact heeft op de prestaties van leerlingen. […] hoe meer de systemen blijk geven van een sociaaleconomische mix binnen de scholen, hoe minder de prestaties van de leerlingen gekoppeld zijn aan hun sociaaleconomische achtergrond. […] We kunnen [in België] dus spreken over een dubbele beperking voor de meest kwetsbare leerlingen, aangezien zowel hun achtergrond als de school die ze bezoeken een negatief effect op hun prestaties hebben.”

Met andere woorden: hoe groter de proportie kansarme leerlingen op een school, hoe lager de prestaties van de leerlingen op die school. In dit kort filmpje worden deze bevindingen bevattelijk uitgelegd.

Maar wat moeten we hier nu mee? We lijken gevangen in een vicieuze cirkel: leerlingen die opgroeien in een sociaaleconomisch slechte situatie doen het slechter op school, waardoor hun kansen op goed werk verminderen, waardoor ze de thuissituatie voor hun eigen kinderen ook niet kunnen verbeteren.

Pygmalion

Het onderwijsveld, en vooral de betrokken mensen in dat veld, speelt een cruciale rol in de emancipatie van die zwakkere leerlingen.

Een onderzoek van Agirdag (KULeuven), Van Avermaet en Van Houtte (UGent) in 2012 had al een link gelegd tussen de sociaaleconomische samenstelling van scholen en de onderwijsprestaties van leerlingen. De onderzoekers stelden zich snel de ‘waarom?’-vraag. Ze ondervonden dat leerkrachten in scholen met een hogere concentratie van arbeidersklasse-leerlingen lagere verwachtingen hebben wat betreft de ‘onderwijsbaarheid’ van die leerlingen.

Dat is nefast. Internationale studies tonen al decennialang aan dat lagere leerkrachtenverwachtingen ertoe kunnen leiden dat leerlingen pessimistischer worden en in sterkere mate het gevoel hebben dat ze geen controle hebben over hun eigen succes. Dit fenomeen is ook bekend als het Pygmalion-effect, een soort van self-fulfilling prophecy bij kansarme leerlingen.

Motor

Lerarenopleiders en pedagogische begeleidingsdiensten zijn op de hoogte van dit prangend probleem. Ze bewezen hun engagement voor verandering nogmaals toen ze ondubbelzinnig kozen om het komende academiejaar 2017-2018 te werken rond ‘kansarme kinderen en jongeren’ in het eNSPIRED-programma.

In de partnerlanden van VVOB leeft het idee veel sterker dan in Vlaanderen dat onderwijs een emancipatorische motor is voor opwaartse sociale mobiliteit. Leerkrachten in Zambia, bijvoorbeeld, zijn zelf het product van goed onderwijs. Die groeiden in veel gevallen zelf op in een kwetsbare situatie, en zijn zich uit eigen ervaring heel bewust van hun cruciale rol in de levensloop van leerlingen.

eNSPIRED nodigt iedereen uit – (student)leerkrachten, pedagogisch begeleiders, lerarenopleiders en andere onderwijzers – om de koppen bij elkaar te steken de komende maanden. Samen trekken we waardevolle lessen uit de kostbare inzichten van onderwijzers uit andere landen voor Vlaanderen, om er daarna mee aan de slag te gaan in de eigen lerarenopleiding, pedagogische begeleidingsdienst, school, organisatie …

eNSPIRED activiteiten 2017-2018

  • Op dinsdag 14 november geeft professor Kwame Akyeampong van het Centrum voor Internationaal Onderwijs aan Sussex University (UK) een gastcollege op Odisee hogeschool over ‘Leerkansen voor kwetsbare leerlingen: de leerkracht doet ertoe!’. Je vindt alle informatie over de academicus, het gastcollege en de daaropvolgende werkwinkels hier terug. Je kan je (gratis) inschrijven.
  • In de week van 16 april 2018 nodigen we experts uit Zambia en Suriname uit om uit te wisselen over kansarmoede in de klas. Wie die sprekers precies worden, is nog niet bekend. De keuze voor deze twee partnerlanden van VVOB is dat wél:
    • In Zambia werken we rond kleuter- en lager onderwijs. Kinderen uit meer geprivilegieerde gezinnen gaan naar publieke scholen, maar wegens de beperkte capaciteit vallen kwetsbare kinderen uit de boot. De gemeenschapsscholen vangen hen op. Ouders en leerkrachten halen het onderste uit de kan om deze kinderen alle kansen te geven om vooruit te geraken. Ze geloven heel sterk in de kracht van onderwijs als motor voor ontwikkeling.
    • In Suriname werkt VVOB samen met alle 54 lagere beroepsscholen. Deze LBO-scholen zijn vaak een last resort voor jongeren die het niet halen in het algemeen onderwijs – een herkenbare situatie voor Vlaanderen dus. Het LBO huisvest veel kwetsbare jongeren, die extra aandacht verdienen om hun kansen op waardig werk te vergroten. Het geloof van de leerkrachten in hun kunnen is ijzersterk.

eNSPIRED nog eens in ’t kort

Het programma België van VVOB wil het Vlaams onderwijsveld inspireren met praktijken uit haar partnerlanden. Lerarenopleidingen, pedagogische begeleidingsdiensten en thematische organisaties breken de kop over verschillende uitdagingen die leven in Vlaamse scholen, maar die uitdagingen zijn vaak ook een realiteit in de rest van de wereld. Meer nog, landen in het globale Zuiden worstelen al decennialang met problemen rond, bijvoorbeeld, meertaligheid, ouderbetrokkenheid, inclusief onderwijs etc.

In eNSPIRED linken we de uitdagingen ervaren door het Vlaams onderwijsveld met inspirerende praktijken uit het Zuiden. Elk jaar wordt er gewerkt rond een thema, dat gekozen wordt door een adviesgroep van lerarenopleidingen, pedagogische begeleidingsdiensten en thematische organisaties. Dit jaar wordt dat dus ‘kwetsbare kinderen en jongeren’, voor het academiejaar 2018-19 staat ‘gender’ op het programma.

Houd deze website en onze facebookpagina in het oog als je mee wil leren van het Zuiden in eNSPIRED. Nogmaals: iedereen is welkom op onze activiteiten!