Een terugblik op het gastcollege over gender en onderwijs
Elk kind heeft recht op (veilige) toegang tot kwalitatief onderwijs. Toch blijkt dit voor zo’n 65 miljoen meisjes wereldwijd niet het geval en voor 17 miljoen van hen zal dit ook niet snel veranderen. Zo’n 150 miljoen kinderen heeft daarenboven een significant kleinere kans op onderwijs doordat ze moeten werken of op de vlucht zijn. Vooral meisjes uit de armste gezinnen vallen het vaakst uit de boot. Een sterk contrast met het Vlaamse onderwijsveld, waar meisjes en jongens wel gelijke onderwijskansen krijgen, maar waar jongens het onderspit delven door een steeds groeiende kloof in leerprestaties.
Tijdens het internationaal gastcollege over gender en onderwijs op 13 november 2018 in Gent, zochten genderspecialisten madeleine kennedy-macfoy van Education International (EI) en Wendelien Vantieghem van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) linken tussen deze genderuitdagingen.
madeleine en Wendelien in het kort
madeleine kennedy-macfoy is programmacoördinator van het Gender Equality actieplan bij EI. De organisatie vertegenwoordigt 32 miljoen leden in 177 landen en wil leerkrachten nauwer betrekken bij het onderwijsbeleid door hen te mobiliseren via leerkrachtenverenigingen. De organisatie fungeert als uitwisselingsorgaan tussen beleidmakers, leerkrachtenopleiders en leerkrachten(verenigingen) wereldwijd.
Wendelien Vantieghem werkt bij de Vrije Universiteit Brussel (VUB) als onderzoekscoördinator van het Potential - Power to teach all – project, een interuniversitaire samenwerking rond de competenties van (student) leerkrachten voor inclusief onderwijs. Ze is ook lid van RHEA, het expertisecentrum Gender, Diversiteit en Intersectionaliteit van de VUB. Wendelien focust zich voornamelijk op sociale ongelijkheden zoals socio-economische achtergrond, etniciteit en gender in het Vlaamse onderwijsveld.
Genderstereotypen en gendergerelateerd geweld in en rond scholen (SRGBV - school-related gender-based violence)
madeleine kent de internationale genderproblematiek als geen ander. Vooral gendergerelateerd geweld in en rond scholen is een belangrijk studiegebied voor haar organisatie. “Genderstereotypen bestaan niet in een vacuüm, maar zitten ingeworteld in een maatschappij die deze vooroordelen bevestigt. Dat uit zich op schoolniveau, bijvoorbeeld als SRGBV, een vorm van geweld die overal ter wereld voorkomt en verschillende vormen aanneemt.”
Het gevoel van onveiligheid dat hiermee gepaard gaat is één van de hoofdredenen dat meisjes niet op de schoolbanken geraken of ze vroegtijdig verlaten. “Om genderstereotypen en SRGBV te verbannen op school, betrek je best ook de brede school. Dit is een werk van lange adem omdat de taboe rond het onderwerp groot is en/of omdat religieuze machten overheersen. Pas wanneer iedereen in de omgeving van de school mee is, kan je duurzame veranderingen implementeren in het schoolbeleid. Hierdoor wordt het makkelijker om SRGBV te herkennen en procedures op te starten”, aldus madeleine.
Van participatie naar inhoudelijke participatie
“In Vlaanderen doen meisjes het net heel goed op school, maar jongens worden vaker doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs, blijven vaker zitten en/of verlaten de school dikwijls zonder diploma. Sinds kort is ook het aantal meisjes in het hoger onderwijs significant hoger dan het aantal jongens”, licht Wendelien de Vlaamse problematiek toe. “Dankzij de gelijke participatie is de focus van onderzoek verschoven naar inhoudelijke participatie, waar ook gekeken wordt naar leerresultaten, studieattitude en schoolgedrag.”
Door een ‘negatieve houding’ in de klas komen jongens in Vlaanderen minder gemotiveerd over op school. “Om dit te verklaren moeten we gender in een breder perspectief plaatsen. Je gedrag, je interesses of je hobby’s worden onbewust gelinkt aan mannelijke of vrouwelijke kenmerken en dat heeft een invloed op ons leven. Voor jongens is het cool als ze zich stoer gedragen, rebelleren, sportief zijn en leerkrachten uitdagen in de klas. Meisjes daarentegen vormen intiemere vriendschappen, waar goede resultaten en een positieve studiehouding sociaal minder worden afgestraft.”
Lesbienne, homo, biseksueel en/of transgender (LGBT+)
Doordat gender geen deel uitmaakt van het curriculum, struikelen veel leerkrachten in Vlaanderen over het onderwerp. Zo merk je een groot verschil tussen de houding van leerkrachten naar bijvoorbeeld LGBT+ en hoe ze het onderwerp benaderen in de klas. “Ze staan er positief tegenover en hebben zelfs extra aandacht voor minderheden en leerlingen met een sociaal lagere achtergrond. Toch voelen ze zich niet competent of niet op hun gemak om het onderwerp aan te snijden in de les. 85% van de jongeren geeft aan verkeerd te zijn ingelicht over LGBT+. Net als bij SRGBV speelt de taboe rond seks hier een grote rol”, licht Wendelien toe.
SRGBV en de rol van de school
Ongeacht het maatschappelijk denken kan de school volgens madeleine stappen ondernemen tegen het onveiligheidsgevoel van meisjes door SRGBV. “Het is belangrijk een veilige plaats te creëren waar ze met vragen terecht kunnen en bijleren over hun rechten. Leerkrachten moeten daarenboven hun professionele ethische code kennen en respecteren en alledaagse situaties genderresponsief benaderen. Als rolmodel is het belangrijk dat ze zich bewust zijn van hun gedrag, want elke beschuldiging naar een leerkracht is schadelijk voor het imago van het beroep.”
De schoolcultuur onder de loep
De houding van leerkrachten en de school ten opzichte van gendernormen heeft verreikende gevolgen voor de persoonlijke ontwikkeling van jongeren. Volgens Wendelien is het belangrijk om met een kritische blik naar je beleid te kijken: “Flexibele gendernormen zijn belangrijk voor het welzijn van leerlingen. Door deze normen open te trekken, kunnen ze ontdekken wie ze zijn zonder zich af te vragen wat anderen van hen denken”, aldus Wendelien. “Stel je beleid in vraag en ga na hoe neutraal je genderregels zijn. Wat zijn de kledijvoorschriften voor meisjes? Is er een gender neutrale wc? Hangt er een poster op van de Holebifoon? Splits niet op in groepen op basis van geslacht, want zo focus je alleen op de verschillen tussen beide. Als schoolleider is het dan weer belangrijk dat je heel je team mee hebt zodat er een gedeelde visie leeft over heel de schoolcarrière van een kind.”
Gender in de les
Ben je leerkracht en wil je in de les meer rond gender werken? Dan zijn kleine lesinhoudelijke aanpassingen volgens Wendelien vaak al een eerste stap in de goede richting: “Iedereen heeft vooroordelen, jij ook. Doe aan zelfreflectie en herbekijk de lessen die je vandaag al geeft. Betrek bijvoorbeeld de uitroeiing van de LGBT+ en de Roma in je lessen over de holocaust, bespreek vrouwelijk onderzoekers en schrijvers in de les. Ga op zoek naar educatief materiaal rond het onderwerp en ga met de genderwijzer na hoe stereotiep je werkboeken zijn.”
Van lange adem
Dit proces verloopt niet overal even gemakkelijk. “De schoolcultuur veranderen is een proces van lange adem omdat dit gelinkt is aan maatschappelijk denken”, weet madeleine. “Je moet iedere nieuwe generatie leerkrachten blijven opleiden en motiveren. Daarnaast hebben leerkrachten ondersteuning nodig om hun takenpakket uit te voeren. Door naar de mensen in het veld te luisteren, kunnen wij de kloof tussen beleid, organisaties en lesgevers wegwerken.”
Benieuwd naar meer ? Bekijk dan hieronder de foto's, ontdek de video's van het integrale gastcollege en download de presentaties.
Het gastcollege in beeld
